Thành Phụng

Thành Phụng còn được gọi là thành Phượng, nhỏ khoảng bằng 1/3 và không kiên cố như thành Quy, triều đình Minh Mạng bắt binh lính và dân chúng bốn tỉnh Gia Định, Biên Hòa, Vĩnh Long và Định Tường khoảng 10.000 người, xây thành trong hai tháng.

Theo sách Đại Nam Nhất Thống Chí, thành Gia Định có chu vi 428 trượng (khoảng 1960 thước), cao 10 thước 3 tấc (khoảng 4 thước 70) hào rộng 11 trượng 4 thước ( khoảng 52 thước) và sâu 7 thước (khoảng 3 thước19).

Thành cũng xây bằng đá ong Biên Hòa và có bốn cửa. Đối chiếu với ngày nay, vị trí của thành Gia Định nằm trong phạm vi bốn con đường Nguyễn Đình Chiểu, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Mạc Đỉnh Chi và Nguyễn Du.

Năm 1833, Lê Văn Khôi, con nuôi của Lê Văn Duyệt, chiếm Thành Quy là căn cứ chính của cuộc khởi nghĩa của mình. Năm 1835, triều định nhà Nguyễn đánh bại Lê Văn Khôi, vua Minh Mạng hạ lệnh phá hủy toàn bộ thành xây theo kiểu Vauban cũ và đến 1836 lại ra lệnh xây một thành khác nhỏ hơn ở Đông Bắc thành cũ, gọi là “thành Phụng” tức thành Gia Định.

Ngày 17 tháng 2 năm 1859, quân Pháp mở cuộc tấn công thành Gia Định và một ngày sau thì chiếm được thành. Án sát Lê Tứ, Hộ đốc Vũ Duy Ninh tự vẫn, Đề đốc Trần Trí, Bố chánh Vũ Thực và Lãnh binh Tôn Thất Năng đem quân rút về Tây Thái, huyện Bình Long.

Ngày 8 tháng 3 năm 1859, quân Pháp đốt cháy kho tàng, phá hủy thành Sài Gòn và rút ra để tránh quân triều đình nhà Nguyễn tấn công đánh chiếm lại thành. Dấu tích duy nhất ngày nay còn lại là bức tranh vẽ ảnh thực dân Pháp tấn công thành và những tàn tích dọc đường Đinh Tiên Hoàng về phía gần xưởng Ba Son.