Định vị Thành cổ Phiên An (Thành Bát Quái hay Thành Qui)

Dựa vào các tư liệu, bản vẽ và các bản đồ cổ ta có thể định vị và phát họa vị trí thành Quy (thành Bát Quái) xưa ở Sài Gòn. Vị trí thành nằm trong phạm vi quận 1 ngày nay thuộc vị trí đất cao 4 mặt thành hướng ra 4 con đường Nguyễn Đình Chiểu, Tôn Đức Thắng (nối dài Đinh Tiên Hoàng), Lê Thánh Tôn và Nam Kỳ Khởi Nghĩa.

Nguyễn Ánh cho xây vào đầu năm 1790, thành Bát Quái được hình thành từ việc xây đắp một đồn thành cũ có tên là đồn Nghi Giang hay Đồn Đất trên gò đất cao thuộc làng Tân Khai. Đồn xây như hình hoa sen, được mở rộng ra 8 cửa với 8 con đường ngang dọc, tường được xây bằng đá tảng và đá ong lấy về từ Biên Hòa với gạch nung đây là công trình được kết hợp cả hai trường phái Đông và Tây. Từ đó, Đồn Đất đã trở nên một thành lớn, kiên cố mang tính quân được cao, do hình dáng thành theo sơ đồ Bát quái nên có tên là Thành Bát Quái hay Thành Quy.

1.Hướng Tây – Bắc có 2 cửa Khảm Hiểm (1) Khôn Hậu (2):

Nằm ở mặt thành hướng ra đường Nguyễn Đình Chiểu ngày nay.

• Cửa Khảm Hiểm (1): nối ra con đường chính mà ngày nay vẫn còn tồn tại đó chính là đường Phạm Ngọc Thạch.
• Cửa Khôn Hậu (2): nối ra con đường chính mà ngày nay vẫn còn tồn tại đó chính là đường Mạc Đĩnh Chi.

2.Hướng Đông – Bắc có  2 cửa Cấn Chi (3) và Chấn Hưng (4):

Nằm ở mặt thành hướng ra đường Đinh Tiên Hoàng – Tôn Đức Thắng (nối dài) ngày nay.

• Cửa Cấn Chi (3): nằm giữa 2 con đường Nguyễn Thị Minh Khai và Lê Duẩn (sát bên đường Nguyễn Thị Minh Khai) đi ngang qua Đài truyền hình TpHCM.

• Cửa Chấn Hưng (4): nối ra con đường Nguyễn Trung Ngạn, con đường này chắc sẽ ít có người biết đến, được bắt đầu từ Chu Mạnh Trinh cắt ngang Tôn Đức Thắng và kết thúc là ngõ cụt.

3.Hướng Đông – Nam có cửa Ly Minh (5) và Càn Nguyên (6)

Nằm ở mặt thành hướng ra đường Lê Thánh Tôn ngày nay

• Cửa Ly Minh (5): nằm cạnh đường Thái Văn Lung và Tôn Đức Thắng
• Cửa Càn Nguyên (6): nối ra con đường chính mà ngày nay vẫn còn tồn tại đó chính là đường Đồng Khởi.

4.Hướng Tây – Nam có 2 cửa Tốn Thuận (7) và cửa Đoài Duyệt (8)

Nằm ở mặt thành hướng ra đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa ngày nay.

• Cửa Tốn Thuận (7): nằm giữa 2 con đường Lý Tự Trọng và Nguyễn Du
• Cửa Đoài Nguyệt (8): hướng ra đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa, nằm giữa Nguyễn Thị Minh Khai và Alexandre de Rhodes, cắt ngang một phần qua Dinh Độc Lập.

Thành tồn tại được đến năm 1833 thì Lê Văn Khôi (con nuôi Lê Văn Duyệt) làm phản và chiếm giữ, đến năm 1835 cuộc khởi nghĩa bị triều đình tiêu diệt và vua Minh Mạng đã ra lệnh phá hủy toàn bộ.

Sau 45 năm tồn tại, thành Quy đã bị phá hủy và được thay bằng một thành khác có qui mô nhỏ hơn đó chính là thành Phụng.

Đỗ Trọng Danh