TỪ GIA ĐỊNH KINH ĐẾN THÀNH PHỐ SÀI GÒN

Trải qua nhiều biến thiên của lịch sử, đến trước thế kỷ thứ XVI, Sài Gòn – Gia Định còn là vùng hoang vu, cư dân thưa thớt. Cuối thế kỷ XVI đầu thế kỷ XVII, cùng với công cuộc Nam tiến của dân tộc, từng lớp người Việt đến khai hoang, vỡ đất trên dải đất biên viễn xa sôi, hoang dã, lập nên những xóm làng đầu tiên. Trên cơ sở đó, năm 1698, Minh Vương Nguyễn Phúc Chu sai Thống suất Nguyễn Hữu Cảnh vào Nam kinh lược, lập phủ Gia Định, đặt Phiên Trấn dinh và Trấn Biên dinh, chính thức xác lập đơn vị hành chính của Đại Việt tại vùng đất phương Nam.

Năm 1788, chúa Nguyễn Phúc Ánh (Nguyễn Ánh) chọn vùng đất phía Nam làm nơi khởi nghiệp, chống lại nhà Tây Sơn. Năm 1790, Nguyễn Ánh xưng vương, chọn Gia Định làm kinh kỳ gọi Gia Định kinh và khôi phục Thành Phiên An làm nơi đóng đô, đặt tên Thành Gia Định. Năm 1802, Nguyễn Anh lên ngôi hoàng đế, hiệu Gia Long, đặt quốc hiệu Việt Nam, kinh đô tại Phú Xuân (Huế). Năm 1808, vua Gia Long phân chia lại địa giới hành chính Việt Nam, vùng đất phía Nam kinh kỳ đặt là Gia Định trấn, giao một Tổng trấn cai quản, trị sở đặt tại Thành Gia Định (còn gọi thành Bát Quái hay Thành Quy).

Năm 1832, vua Minh Mạng lên ngôi, tiến hành cải tổ nền hành chính Việt Nam, đổi trấn làm tỉnh, vùng đất phía Nam kinh kỳ được gọi là Nam kỳ gồm 6 tỉnh: Gia Định (Phan Yên), Biên Hòa (Đồng Nai), Định Tưởng (Mỹ Tho), Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên, địa danh Nam kỳ lục tỉnh ra đời từ đó. Năm 1835, sau khi dẹp loạn Lê Văn Khôi, vua Minh mạng chỉ dụ san Thành Gia Định, xây thành mới với quy mô nhỏ hơn, còn gọi Thành Phụng.

Ngày 2-2-1859, sa lầy ở Đà Nẵng trong cuộc chiến xâm lược Việt Nam, tướng Rigault de Genouilly kéo quân đánh Gia Định. Đánh chiếm Sài Gòn, de Genouilly san bằng Thành Phụng. Sau khi chiếm được Sài Gòn – Gia Định, người Pháp mau chóng kiến thiết nơi đây thành thủ phủ, căn cứ bàn đạp để mở rộng xâm chiếm thuộc địa ở Việt Nam và Đông Dương. Năm 1867, để xứng đáng với vị thế thủ phủ thuộc địa ở vùng Viễn Đông, Thống đốc Nam Kỳ ban hành Nghị định thành lập Thành phố Sài Gòn và được phê chuẩn chính thức bởi Sắc lệnh của Tổng thống Pháp vào năm 1877.